25 Nisan 2009 : 10:30 AM
UNESCO Türkiye Milli Komisyonu Astronomi İhtisas Komitesi Toplantısı
Sabancı Üniversitesi Karaköy İletişim Merkezi
Katılımcılar:
Feza Günergün
M. Ali Alpar
Yavuz Unat
Emrah Kalemci
Mehmet Özdoğan
Atilla Bir
M. Emin Özel
Gundem:
1. Türkiye’deki astronomi ile ilgili çeşitli arkeolojik kalıntılar konusunda değerlendirme
2. Ali Kuşçu Mezarı ve Takiyuddin Rasathanesi konusundaki çalışmalar
3. UNESCO Türkiye tarafından tahsis edilen bütçenin etkin şekilde değerlendirilmesi
4. Çeşitli okul ve öğrencilerin astronomi tarihi konusundaki yardım ve konuşma istekleri
5. UNESCO logolarının kullanım hakkı konusunda dilekçe.
6. 9 Dünya Miras Alanı ve Gökyüzü fotoğrafları – TWAN – bilgilendirilmesi ve diğer konular.
Gündem maddeleri okundu.
1. Türkiye’deki astronomi ile ilgili çeşitli arkeolojik kalıntılar konusunda değerlendirme:
Ali Alpar İspanyol araştırmacı Juan Antonio Belmonto Aviles’in DAY 2009 Paris’teki açılış törenindeki konuşmasında (konuşma web sitesine yerleştirilmiştir) geçen Göbeklitepe kalıntısı hakkında bilgi verdi. Bu konuşmaya göre anıtsal dikili taşlar ve bir yapının kenarları presesyonu da hesaba katırsak yapılan dönemde ki yönleri gösteriyor. Bu konuda Komite’den görüş istendi.
Mehmet Özdoğan ise birçok dikili taşın bulunduğu alanda dikilitaşların tesadüfü olarak bir yöne dizilmesinin muhtemel olduğunu belirtti. Ayrıca astronominin Göbeklitepe’de yaşayanların inanç sistemlerinin dışında olduğunu, dikilitaşlarda yıldız ya da güneş resimlerinden daha çok Şaman inancına uygun Dünya canlılarının betimlendiğini gösterdi. Binaların dizilişinin genelde hakim rüzgarlar ve yerleşim yerinin topografyası ile ilgili olduğu belirtildi. Mehmet Özdoğan dikilitaşların diziliş şemalarını Komite üyeleri ile paylaşacak.
Komite daha sonra genelde Türkiye’deki kalıntılarda astronomik gözlemlere bağlı bir örüntü var mı sorusunu gündeme getirdi. Arkeologların bu tip örüntüleri tarayabilecekleri arkeologlar için bir astronomi elkitabı hazırlanabilir.
Mehmet Özdoğan, Maya ve Aztek gibi kültürlerin tamamen astronomi ile hayatlarını idare ettirirken, Anadolu’daki kültürlerin genel olarak bu kadar astronomi kullanmadıklarını (takvim ve mevsim dönüşlerini kestirmek dışında), ama tüm dönemleri kapsayan kapsamlı bir araştırmanın olmadığını belirtti. Bazı dönemler için ise çalışmaların yapıldığı belirtildi, örnek olarak:
Türkiye’de Neolitik Dönem, Arkeoloji ve Sanat Yayınları 2007
verilebilir. Başka örnekler ve arkeolojik alanlar da tartışıldı, mesela Kerkenez’deki savaş sırasında güneş tutulması, Nemrut’taki horoskop gibi. Mehmet Özdoğan burçların Sümerler zamanından bilindiğini ve Nemrut’taki horoskobun ilk olamayacağını söyledi. Hititler’de Astronomi (Gaye Şahinbaş) makalesinde bazı bilgiler bulunabileceği söylendi.
Anadol’daki kalıntılarda astronomik örüntüler konusunda daha geniş bir literatür çalışması için konudan anlayan bilim insanlarına teklif götürülmesi kararlaştırıldı. UNESCO destekli bir projenin TÜBA tarafından basılabileceği belirtildi. Yavuz Unat yakın çağ için, Mehmet Özdoğan eski çağ için bu konuda çalışma yapacaklar. Ayrıca Yavuz Unat Cacabey Medresesi konusunda bir değerlendirme yapacak.
2. Ali Kuşçu Mezarı ve Takiyuddin Rasathanesi konusundaki çalışmalar
Daha önceki toplantıda bahsedildiği üzere Takiyüddin Rasathanesi’nin Tünel – Taksim arasındaki sırtta olma ihtimali yüksek. Fatin Gökmen’in eserinden yola çıkarak Prof. Namık Yalçın ile rasathenin yüksekliği belirlenmeye çalışıldı, ve yaklaşık 85 m bulundu. Şu anki İstiklal Caddesi’nde ise en yüksek rakım 82 m ve Atatürk Kültür Merkezi’nin olduğu meydan. Bu durumda net bir yer belirlemesi yapılamamasına karşın, tophane sırtlarında olması gerektiği için İstiklal Caddesi’nin uygun bir yerine bir belirteç (Topkapı Sarayı’ndaki minyatürler örnek alınarak kabartma rölyef ya da resim) konmasına karar verildi. Feza Günergün’ün çektiği fotoğraflar üzerinden uygun yerler tespit edildi. Belirtecin kurumsal bir sahibe sahip olması konusu üzerinde fikir birliğine varıldı.
Tespit edilen uygun yerler:
Yapı Kredi Yayınları yanındaki boş duvar. Kurumsal sahip: Yapı Kredi Bankası.
Ziraat Bankası Köşesi, Nuri Ziya Sokak: Kurumsal sahip: Anadolu araştırmaları enstitüsü – Koç Üniversitesi.
Odakule üst duvarı. Kurumsal sahip: Odakule.
Feza Günergün ve Ali Alpar, UNESCO ile beraber kurumların üst düzey yöneticileri ile temasa geçerek bu seçeneklerden en uygununu bulmaya çalışacaklar.
Ali Kuşçu’nun mezarı hakkında bir önceki toplantıda verilen bilgiler tekrarlandı, resimler gösterildi.
UNESCO Türkiye aracılığı ile bu konu ile ilgili resmi kurumlara doğrudan resmi başvuru yapılmasına kara verildi. 2010 Avrupa Kültür Başkenti için uygun bir proje olabileceği görüşüldü. Başvurulacak kurumlar:
Avrupa Kültür Başkenti Koordinatörlüğü, İstanbul Büyükşehir Belediyesi, Vakıflar Genel Müdürlüğü, EYÜP Belediyesi ve Turizm ve Kültür Bakanlığı.
3. UNESCO Türkiye tarafından tahsis edilen bütçenin etkin şekilde değerlendirilmesi
Ali Kuşçu mezarı ve Takiyüddin Rasathanesi için ayrılan bütçenin tüm masrafları karşılaması mümkün olmadığı için gerçekçi olmadığı belirtildi ve bütçenin bir kısmının seyahat giderlerine kaydırılması önerildi. Paranın bir kısmının bu konularda çalışacak öğrencilere burs olarak verilip verilemeyeceği konusunun, ve genel olarak harcama usullerinin Ali Alpar tarafından UNESCO Türkiye Milli Komisyonu’na sorulmasına karar verildi.
Bütçenin önemli bir kısmının Kastamonu’da yapılacak toplantı için kullanılmasının uygun olduğu belirtildi. “Galileo ve Modern Bilim Anlayışı” başlıklı toplantının Kastamonu Üniversitesi’nde 16 Ekim Cuma günü yapılmasına karar verildi. Yavuz Unat programı dağıtacak. Konferans bildirilerini UNESCO basacaksa formatı hakkında bilgi alınacak.
Fuat Sezgin’e Gülhane’deki müze için bir açılış töreni önerisi götürülecek.
Bütçe’de belirtilen ve İstanbul’da görünür bir yere konması düşünülen Güneş Saati konusunda Atilla Bir bilgi verdi. Anadolu Üniversitesi’nde granitten bir güneş saati yapıldığını ve kendisinin uzman olarak yardımcı olduğunu belirtti. Atilla Bir saat çalışmasını takip edecek ve bütçesi hakkında Komisyon’a bilgi verecek.
Bu tip bir saat için, ya da tarihi bir saat replikası için İslam Tarihi Müzesi dışının en uygun yer olabileceği ama Deniz Müzesi ve önü açık olan Santral İstanbul’un da iyi alternatifler olduğu belirtildi.
4. Çeşitli okul ve öğrencilerin astronomi tarihi konusundaki yardım ve konuşma istekleri
Emrah Kalemci’ye gönderilen konuşma ve yardım istekleri komisyona iletildi. Marmara Üniversitesi öğrencisi İlknur Erbaş’ın Süver El Kevakip eseri üzerine çalışması konusunda yardım isteği Yavuz Unat’a iletildi. ENKA Okulları’nın eski astronomi aletleri üzerine konuşma isteği Atilla Bir’e yönlendirildi.
5. UNESCO logolarının kullanım hakkı konusunda dilekçe.
Ali Alpar tarafından yazılmasına karar verildi.
6. 9 Dünya Miras Alanı ve Gökyüzü fotoğrafları – TWAN – bilgilendirilmesi ve diğer konular.
The World At Night projesi hakkında Komisyon üyelerine bilgi verildi. TWAN üyesi Tunç Tezel’in fotoğrafları Komisyon üyelerine gösterildi. 9 Dünya Miras alanı ile TWAN’ı birleştirecek bir çalışma için Tunç Tezel ile iletişime geçilmeye karar verildi. Fotoğrafların UNESCO tarafından bastırılabileceği konusu görüşüldi.
Diğer notlar: İş Bankası Kültür Yayınları Atilla Bir’in kitabını basıyor
Atilla Bir İTÜ Kütüphanesi’nde yapılacak sergi konusundaki gelişmeleri takip edecek.